Türkiye’nin Suriye rotası



Türkiye’nin Suriye rotası

Türkiye’nin Suriye rotası *

Prof. Dr. Kemal İnat - Sakarya Üniversitesi Öğr. Üy.

Türkiye 2010 sonuna kadar başarılı bir şekilde uyguladığı işbirliği ve barış eksenli dış politikasını şartların zorlaştığı dönemlerde de ısrarla devam ettirmelidir. Bölgede kalıcı barışın sağlanabilmesi için, barışı istemesi ve barışa hazır olmasının yanında barışı kurmak için gerektiğinde risk almayı da göze almalıdır.

Si vispacem para bellum”, Platon’dan beri birbirine yakın kullanımlarla günümüze kadar ulaşan bu latince ifade, kastettiği “barış istiyorsan, savaşa hazırlan” anlamıyla, savaş ve çatışmanın kaçınılmaz olduğunu, çatışmadan uzak bir barış ortamı hazırlamak isteyenlerin bunu ancak gerektiğinde askeri güç kullanmayı göze alarak yapabileceklerini savunanların sık sık başvurdukları bir söylem olmuştur. Kuvvet kullanmanın kaçınılmaz olmadığını, barışın silahlı çatışma olmadan da mümkün olabileceğini savunan pasifist yaklaşımlar ise “si vispacem para pacem” (barış istiyorsan barışa hazırlan) söylemiyle savaş ve askeri güç kullanımını reddetmişlerdir.

Bu yazıda, bu kavramlar ve Türk dış politikasında son dönemde çok konuşulan bazı ilkeler çerçevesinde Türkiye’nin Suriye’ye yönelik politikası analiz edilmiş ve Suriye krizinin ulaştığı son noktada Ortadoğu’nun siyasal atmosferi incelenerek krizden çıkış yolları ve bu çerçevede Türk dış politikasına düşen roller konusunda söz konusu olabilecek alternatifler değerlendirilmiştir.

“Si vispacem para pacem” ifadesinde olduğu gibi AK Parti iktidarının ilk döneminde (2002-2010) Türkiye’nin güçlü bir barış söylemiyle Ortadoğu ve diğer komşu/dahil olduğu bölgelere barış getirmeye çalıştığı ve bu konuda oldukça başarılı olduğu genel olarak herkesin kabul ettiği bir husustur. “Komşularla sıfır sorun”, “çok boyutlu dış politika” ve “karşılıklı ekonomik bağımlılık” gibi ilkeler çerçevesinde yürütülen dış politika, Türkiye’nin yakın havzasında bir barış iklimi oluşturmayı, oluşacak bu barış ikliminden yararlanmak suretiyle ekonomik ilişkilerin en üst düzeye çıkarılmasını ve bu sayede yaşanacak olan ekonomik kalkınmayla Türkiye’nin ekonomik ve askeri gücünü artırmayı amaçlamaktaydı. Komşularıyla ilişkilerinde ekonomik işbirliği yerine siyasi ve ideolojik kavgaları öne çıkaran bir Türkiye’nin, kendisi için belirlemiş olduğu “merkezi güç” hedefine ulaşamayacağının bilincinde bir dış politika izlenmekteydi.

Komşu ülkelerin yönetimlerinin de Türkiye’nin bu işbirliği eksenli politikasına olumlu karşılık vermesi üzerine, zaman içerisinde Türkiye komşularıyla çok iyi ilişkilere sahip bir ülkeye dönüşmüştü. Suriye ve Irak ile yüksek düzeyli stratejik işbirliği konseyleri çerçevesinde ortak kabine toplantıları yapılırken, ABD’den gelen bütün baskılara rağmen doğalgaz alanındaki işbirliğini yoğunlaştırdığımız İran’la dış ticaretimiz kısa süre içerisinde 11-12 kat artış göstermişti. Türkiye “barış istediğini” sadece söylem düzeyinde bırakmıyor, “barışa hazır” olduğunu gösteriyor ve attığı adımlarla barışı kuruyordu. Üstelik sadece kendisinin komşularıyla barışçı ilişkiler kurmasının Ortadoğu-Kafkasya-Balkanlar bölgesini bir barış havzasına dönüştürmek için yeterli olmayacağı bilinciyle, doğrudan kendisinin taraf olmadığı çok sayıda bölgesel çatışmanın çözümü konusunda arabulucu/kolaylaştırıcı rolü oynuyordu.

İşbirliği eksenli diplomasi

Ancak 2010 yılı sonundan itibaren yaşanan bazı gelişmeler Türkiye’nin dış politikada yakaladığı bu ritmi bozarak, Ortadoğu’da barışı kurmanın bu kadar kolay olmadığını, Türkiye’nin barışı istemesinin ve barışa hazır olduğunu gösteren adımlar atmasının bölgenin bir barış havzasına dönüştürülmesi için yeterli olmadığını gösterdi. İran ile NATO çerçevesinde alınan Füze Savunma Sistemi kararı doğrultusunda ülkesine yerleştirdiği Radar Sistemleri yüzünden istemeden bir gerginliğe sürüklenen Türkiye, Suriye yönetimi ile ise Arap Devrimleri çerçevesinde yaşanan gelişmeler doğrultusunda kendi tercihi ile yollarını ayırmıştır. Bütün telkinlerine rağmen Esed yönetiminin, Arap Devrimlerinin bir yansıması olarak ülkesinde yaşanan olaylara doğru tepki veremeyeceğini gören Ankara için çok fazla tercih imkanı da yoktu. Mısır ve Tunus halklarının başarılı bir şekilde, onlarca yıldır kendilerini ezen diktatörleri devirdiklerini gören Suriye halkının büyük çoğunluğunun özgürlük ve yönetimde pay sahibi olma konusundaki taleplerinin, Esed yönetimi tarafından olumlu cevaplanmadığı takdirde ülkeyi bir iç çatışmaya sürükleyeceği kaçınılmazdı.

Suriye’nin bu şekilde iç karışıklıklara sürüklendiği bir ortamda Türkiye’nin artık barış ve diyalog söylemleriyle işbirliği eksenli politikasını sürdürmesi zorlaşmıştı. “Barışın, sadece barış istemek ve barışa hazır olmakla” sağlanmasının zorlaştığı, artık “barış için gerekli olduğunda çatışmaya ve kuvvet kullanmaya da hazır olunmasının” zorunlu olduğu bir atmosfer oluşmaya başlamıştı. Suriye’de Esed rejimi ile halkın çoğunluğu arasındaki mücadelenin çatışmaya dönüşmeden, demokratik reformlarla özgürlük alanının genişletilmesi yoluyla sonuçlandırılması konusunda, Şam yönetimi ile yakın geçmişe kadar kurduğu işbirliği ilişkisini de kullanmak suretiyle çaba sarf eden Ankara, bu çabaların başarıya ulaşmadığını gördüğünde tercih yapmak zorunda kaldı. Esed yönetiminin yanında yer almak veya tarafsız kalmak yerine muhaliflere destek vermeyi tercih etti. Gerek gerekçeleri ve gerekse uygulanışı açısından Türkiye içinde ve dışında çeşitli tartışmalara konu olan bu tercihin nedenlerine dair farklı yorumlar yapılabilir.

Çıkar mı hakkaniyet mi?

Uluslararası ilişkilerde hep çıkarlara odaklanıldığı için çok fazla önemsenmeyen bir açıdan, yani hakkaniyet açısından bakıldığında, Türkiye, Suriye’de uzlaşıya yönelik çabaları başarısız olup çatışma başladığında “haklı” olanın yanında olmayı tercih etmiştir. Olaylar büyüyüp iç savaşa dönüştüğünde, bu türden bütün çatışmaların doğasında olduğu gibi Suriye’de de, savaşın getirdiği kin, nefret ve varlığını sürdürme kaygısı içerisinde çatışan bütün tarafların “kirlenmesi” zaman içerisinde “kim haklıydı?” sorusunun cevabını vermeyi zorlaştırsa da, Suriye’de yaşanan mücadelenin taraflarının ilk aşamadaki pozisyonlarını unutmamak gerekir: 40 yılın üzerinde bir süredir aynı ailenin keyfi yönetimi altında yaşamak zorunda kalan ve gasp edilen haklarını elde etme konusunda Arap Baharı’nı bir fırsat olarak gören ezilmiş bir halkın özgürlük mücadelesidir Suriye’de yaşanan. Bu şekilde “haklı” olan tarafın yanında yer alan Türkiye’nin bu tercihi yaparken “çıkar” perspektifini hesaba katmadığını ileri sürmek de yanlış olur. Ankara, Ortadoğu’da Arap Devrimleri’nin yol açtığı büyük çalkantıların yaşandığı bir dönemde, uzun zamandan beri bu bölgede çok etkili bir aktör olan Amerika Birleşik Devletleri ile ortak hareket etmeye de dikkat etmiştir. Bu çerçevede Türkiye ile ABD’nin Suriye politikalarının genel hatlarıyla uyuştuğundan bahsedilse de arada bazı ince farkların olduğuna da değinmek gerekir. Her iki ülke de Esed yönetiminin devrilmesine yönelik politikalar izlese de, savaşın uzamasından zarar gören Ankara Esed yönetiminin mümkün olan en kısa sürede devrilmesini isterken, Washington yönetimi, geçmişte 1991 sonrasında Irak’ta yaptığı gibi, Esed yönetiminin ancak ABD ve İsrail’in çıkarları açısından tehdit oluşturmayacak bir alternatif bulunduktan sonra devrilmesi düşüncesindedir. Türkiye’nin Suriye politikası konusunda bazı kesimler tarafından dile getirilen bir husus ise, Türkiye’nin Esed yönetimine de muhaliflere de destek vermeyip tarafsız kalmayı tercih etmesi gerektiği yönündedir. Aşağıdaki nedenlerden dolayı Türkiye’nin Suriye konusunda tarafsız kalmasının mümkün olmadığı söylenebilir:

1-Her şeyden önce, yukarıda ifade edildiği gibi “haklı” olanın yanında yer alma sorumluluğu Türkiye’nin tarafsız kalmasının önünde bir engel oluşturmuştur.

2-Ortadoğu’nun üç bölgesel gücünden birisi haline gelen, ekonomik olarak bakıldığında ise içinde bulunduğu coğrafyada en büyük Gayri Safi Yurtiçi Hasıla rakamına sahip olan Türkiye’nin yanı başındaki, uzun bir sınıra ve köklü tarihsel bağlara sahip Suriye’deki olaylarla ilgilenmemesi, gerek güvenlik ve gerekse ekonomik açıdan kendisine çok şeyler kaybettirirdi. Savaş sonrası düzende Suriye’ye ilişkin olarak hiç söz söyleme hakkına sahip olamayarak bu ülkede Türkiye’nin çıkarları aleyhine bir yönetimin kurulması riskini üstlenmiş olurdu. Bu konuda pasif duran bir Türkiye’nin Ortadoğu’da kendi çıkarlarını tehdit edecek şekilde gelişen başka olaylara da müdahale etme imkanı azalırdı. Yani Türkiye’nin barışı kurmak için gerektiğinde risk alması ve çatışmaya girmeye de hazır olması zorunluydu. ABD, Rusya ve Çin’in yanında, Almanya, Fransa ve İngiltere de sürekli olarak, gerektiğinde bu tür riskleri almak suretiyle küresel çıkarlarını koruyabilmektedirler. Yanı başındaki Suriye konusunda bile risk almaktan çekinen bir Türkiye’nin son yıllardaki ekonomik işbirliğinin artırılmasına odaklanan dış politika açılımlarının Ortadoğu, Afrika, Asya ve diğer bölgelerde karşılaşacağı sorunların çözümünde etkili olabilme şansı olmayacaktır. Kendisine 2010 yılında dünyanın 10 büyük ekonomisi arasında yer almak gibi bir hedef belirleyen Türkiye’nin bu türden riskleri almadan bu hedefi gerçekleştirmesine küresel rakiplerinin müsaade etmeyeceğini de iyi bilmek gerekir.

İran ne diyecek?

Suriye konusunda Türkiye ve İran’ın barışçı çözümde ortak hareket etmeyi başaramadığı, ikisinin de çatışmanın farklı taraflarını desteklemek suretiyle birbirleriyle karşı karşıya geldikleri görülmektedir. Bu durum çatışmanın daha fazla uzayacağını ve çözümün bölgesel değil küresel girişimler sonucu ortaya çıkacağını göstermektedir ki, bu başta İran ve Türkiye olmak üzere bölge halklarının çoğunun zararına olacaktır. Irak ve Afganistan’daki küresel müdahaleler sonucu yaşanan istikrarsızlıkların tecrübesi bu konuda karamsar olunması için yeterli gerekçe sunmaktadır. Bu olumsuz tabloda Türkiye’nin rolünün ne olduğu sorusunun cevabı, doğrudan doğruya Türkiye’nin soruna bölgesel çözüm bulunması konusunda yeterli çabayı gösterip göstermediği sorusuyla ilgilidir. Eğer Türkiye, İran ve Mısır nezdinde Suriye sorunu ve bölgede yaşanan diğer çatışmalara çözüm bulma konusunda ortak hareket edilmesine dair yeterli girişimlerde bulunmuşsa ve özellikle İran’dan bu konuda gerekli desteği alamamışsa Ankara’nın Suriye’de yaşanan felaketin bu boyutlara ulaşmasında sorumluluğunun az olduğu söylenebilir. Tahran’ın, bölgede kendisi için en büyük tehdit olarak gördüğü İsrail’e karşı elindeki en önemli silahlardan birisi olan Hizbullah ile bağlantısını kaybetme endişesiyle, olayların başından beri Esed yönetimine destek vermesi Türkiye-İran-Mısır eksenli bölgesel çözümün önündeki en önemli engel olmuştur. Bu durum gerek Türkiye’yi gerekse İran’ı Suriye konusundaki kendi pozisyonlarını tahkim etmek için küresel müttefiklerinin desteğini aramaya itmiştir. Bu şekilde Ankara ve Tahran kendi inisiyatifleriyle bölgesel sorunlara çözüm bulma konusunda yeterli kapasitelerinin olmadığını gösterirken, tüm dünya Suriye sorununun bundan sonraki aşamalarının nasıl şekilleneceğini görmek için Washington ve Moskova’ya bakmaya başlamıştır.

Ortadoğu’nun selameti

Bölgesel çözüm konusunda İran gibi bölge ülkelerinin desteğini göremediği için Suriye sorununun çözümü konusunda giderek daha fazla ABD ve diğer Batılı ülkelerin işbirliğini arayan Türkiye’nin bundan sonraki aşamalarda şunlara dikkat etmesi gerekmektedir:

1-Sorunun bir Şii-Sünni çatışmasına dönüşmesini engellemek için, bugüne kadar olduğu gibi, bundan sonra da elinden gelen bütün gayreti göstermelidir. Bunun hem iç hem de dış boyutu vardır. İçeride Alevi ve Suriye sınırına yakın bölgelerde yaşayan Nusayri vatandaşlarımızın kendilerini dışlanmış hissedecekleri bir ortamın oluşması engellenmelidir. Dışarıda ise, İran ile 3 yıl önceye kadar, ABD’ye rağmen çok iyi ilişkilerimiz olduğu unutulmamalı, bugün yaşanan sorunların da geçici olduğunun bilincinde hareket ederek, Suriye’de alınan karşıt pozisyonların Türkiye-İran ilişkilerinde onarılması güç yaralar açmasına müsaade edilmemelidir.

2-Hatay’da patlayan bombalar ve mülteciler ile bölge halkı arasında yaşanan gerginlikler düşünüldüğünde, olayların bir Türk-Arap çatışmasına dönüşme potansiyeli taşıdığı da dikkate alınmalı ve buna karşı gerekli tedbirler alınmalıdır.

3-Irak ve Afganistan gibi örnekler sürekli hatırlanarak, Suriye sorununa çözüm konusunda ABD’ye nereye kadar güvenebileceğimiz çok iyi hesaplanmalı, Washington ile amaçlarımızın birebir örtüşmediği unutulmamalıdır.

4-Kurulduğu günden itibaren bölgede sürekli olarak saldırgan politikalar izleyen, uluslararası hukuku sürekli olarak ihlal eden ve komşu ülkelere karşı yıkıcı istihbarat faaliyetlerinde bulunan İsrail’in Suriye konusundaki politikalarını iyi takip etmeli, Türkiye’nin çıkarları aleyhine sonuçlar doğurabilecek muhtemel girişimlerine karşı tedbir alınmalıdır.

Son olarak, Türkiye’nin günümüzde Ortadoğu’da yaşanan sorunların dönemsel olduğunun farkında olması gerektiğinin altını çizmekte fayda var. Türkiye 2010 sonuna kadar başarılı bir şekilde uyguladığı işbirliği ve barış eksenli dış politikasını şartların zorlaştığı dönemlerde de ısrarla devam ettirmelidir. Bölgede kalıcı barışın sağlanabilmesi için, barışı istemesi ve barışa hazır olmasının yanında barışı kurmak için gerektiğinde risk almayı da göze almalıdır. Unutulmamalıdır ki, Ortadoğu’ya barış bölge dışı güçlerin arzu ve çabalarıyla değil, bölge ülkelerinin gerecekten barışa hazır olmaları ve onun için çalışmalarıyla gelecektir.

* Bu yazı 18 Mayıs 2013 tarihinde Star Gazetesi "Açık Görüş" ekinde yayınlanmıştır.

http://haber.stargazete.com/acikgorus/turkiyenin--suriye-rotasi/haber-755106





Powered by proGEDIA